Πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου (ΚΠΕ)

Πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου: Ποιοι είναι οι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου;

Η πρόληψη στηρίζεται στη διαχείριση των προδιαθεσικών παραγόντων που αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου, εστιάζοντας σε περιβαλλοντικούς-διαιτητικούς παράγοντες ενώ για τους γενετικούς παράγοντες -εκτός των τρεχουσών δυνατοτήτων πρόληψης- διατηρείται βάσιμη η ελπίδα για μελλοντικές γονιδιακές θεραπείες των υπεύθυνων γενετικών παραγόντων για ανάπτυξη ΚΠΕ. Στους αποδεδειγμένους προδιαθεσικούς παράγοντες ανήκουν: η ηλικία >45-50, το ατομικό ιστορικό ΚΠΕ ή μεγάλου αδενωματώδους πολύποδα στο έντερο (>1εκ.), το οικογενειακό ιστορικό σε συγγενείς εξ αίματος 1ου βαθμού με ΚΠΕ ή πολύποδες του παχέος εντέρου, οι ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (ελκώδης κολίτις, νόσος Crohn με συμμετοχή του παχέος εντέρου), τα κληρονομικά σύνδρομα (οικογενής πολυποδίαση, σύνδρομο εξασθενημένης μορφής αδενωματώδους πολυποδίασης, σύνδρομο Gardner, σύνδρομο Turcott’s, μεταλλάξεις του γονιδίου επιδιόρθωσης MUTYH (MYH), ο κληρονομικός μη πολυποδιασικός καρκίνος (σύνδρομο Lynch Ι & ΙΙ), σύνδρομο Peutz-Jeghers, σύνδρομο οικογενούς νεανικής πολυποδίασης, σύνδρομο Cronkhite- Canada, νόσος Cowden, σύνδρομο Ruvalcaba-Myrhe-Smith κ.ά), η ακτινοβολία της κοιλιάς ιδιαίτερα κατά την μικρή ηλικία. Στους επαρκείς προδιαθεσικούς παράγοντες ανήκουν: το φύλο (οι άνδρες εμφανίζουν 25% μεγαλύτερη θνησιμότητα από τις γυναίκες) και η φυλή, η ακρομεγαλία, οι ασθενείς με μεταμόσχευση νεφρού και κάποιες άλλες σπανιότερες καταστάσεις. Στους ενδεικτικούς προδιαθεσικούς παράγοντες δηλαδή σε εκείνους που υπάρχουν ενδείξεις αλλά είναι ασαφώς αποδεδειγμένοι ανήκουν: η μακροχρόνια και η μεγάλη κατανάλωση κόκκινου κρέατος και ζωικών λιπών, η παχυσαρκία (με δείκτη μάζας σώματος BMI>25), το κάπνισμα, ο σακχαρώδης διαβήτης, το αλκοόλ, οι ασθενείς που έχουν αφαιρέσει τη χολή τους, οι ασθενείς που λαμβάνουν αντιανδρογόνα φάρμακα για θεραπεία καρκίνου του προστάτη και κάποιες άλλες σπανιότερες καταστάσεις.

Πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου: Πως ομαδοποιούνται τα άτομα για την εφαρμογή των μέτρων πρόληψης κατά του καρκίνου του παχέος εντέρου;

Η διεθνής ιατρική-γαστρεντερολογική κοινότητα λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, ταξινόμησε τα άτομα βάσει των προδιαθεσικών παραγόντων τους σε δύο ομάδες, την ομάδα γενικού ή μεσαίου κινδύνου και την ομάδα υψηλού κινδύνου για καρκίνο του παχέος εντέρου. Στην ομάδα γενικού κινδύνου κατατάσσονται τα άτομα ηλικίας >45-50 ετών και χωρίς συμπτώματα ενώ στην ομάδα υψηλού κινδύνου κατατάσσονται όλα τα άλλα άτομα με προδιαθεσικούς παράγοντες όπως περιγράφονται παραπάνω. Η κατάταξη των ατόμων στις ομάδες κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου γίνεται από τον ιατρό σας στα πλαίσια της ιατρικής επίσκεψης με την λήψη του ατομικού και οικογενειακού ιστορικού, την κλινική εξέταση και ενδεχομένως κάποιων διαγνωστικών εξετάσεων. Η κατάταξη των ατόμων στις ομάδες αυτές γίνεται με σκοπό την εφαρμογή μέτρων πρόληψης του ΚΠΕ μέσω ιατρικών στρατηγικών στηριζόμενων σε κατευθυντήριες οδηγίες της διεθνούς και εγχώριας ιατρικής-γαστρεντερολογικής κοινότητας μετά από επιστημονικές μελέτες.

 

“ Θυμηθείτε : Σήμερα ο ΚΠΕ έχει επαρκή πρόληψη ”

 

Πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου: Ποια τα είδη πρόληψης κατά του καρκίνου του παχέος εντέρου;

Η πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου διακρίνεται σε πρωτογενή και δευτερογενή. Η Ελληνική Γαστρεντερολογική Εταιρεία (ΕΓΕ), η Επαγγελματική Ένωση Γαστρεντερολόγων Ελλάδος (ΕΠΕΓΕ) και το Ελληνικό Ίδρυμα Γαστρεντερολογίας (ΕΛΙΓΑΣΤ) εναρμονιζόμενες με τη διεθνή ιατρική-γαστρεντερολογική κοινότητα και προσαρμοζόμενες στα πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα της χώρας μας, έχουν συμφωνήσει σε θέσεις για τις στρατηγικές πρόληψης του καρκίνου του παχέος εντέρου. Έτσι, η πρωτογενής πρόληψη αναφέρεται σε μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν αδιακρίτως σε όλα τα άτομα του γενικού πληθυσμού ενώ η δευτερογενής πρόληψη αναφέρεται σε ιατρικές-γαστρεντερολογικές δράσεις προς το γενικό πληθυσμό προκειμένου να αναγνωρισθούν πρώιμες βλάβες ΚΠΕ ή προκαρκινικές βλάβες υπεύθυνες για ανάπτυξη ΚΠΕ (όπως οι περισσότεροι πολύποδες). Ειδικότερα στην δευτερογενή πρόληψη με ασθενείς που πάσχουν από συγκεκριμένα νοσήματα υπεύθυνα για αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας από καρκίνο του παχέος εντέρου, εφαρμόζονται διαφορετικές στρατηγικές πρόληψης ανάλογα με το υποκείμενο νόσημα.

Πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου: Τι πρέπει να κάνουμε ώστε να επιτύχουμε πρωτογενή πρόληψη για τον καρκίνο του παχέος εντέρου;

Η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει τις εξής συστάσεις:

1) διατροφή: φαίνεται πως η αυξημένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος (συμπεριλαμβανομένων και των προϊόντων τους όπως λουκάνικα, καπνιστά, αλλαντικά και εν γένει επεξεργασμένων-τυποποιημένων κρεάτων) και ζωικού λίπους αυξάνει κατά 18% το κίνδυνο ΚΠΕ εν αντιθέσει με το ψάρι και το κοτόπουλο που φαίνεται να έχουν αρνητική συσχέτιση. Έτσι, προτείνεται η κατανάλωση κόκκινου κρέατος να γίνεται 1-2 φορές την εβδομάδα, να αποφεύγεται το επεξεργασμένο κρέας, το ψήσιμο στα κάρβουνα και τα καπνιστά ενώ αντί για ζωικό λίπος να χρησιμοποιείται ελαιόλαδο και ω-3 λιπαρά (ιχθυέλαια) τα οποία φαίνεται να έχουν αντικαρκινικές ιδιότητες. Επιπροσθέτως, η ενθάρρυνση για κατανάλωση φυτικών ινών (όχι όμως των επεξεργασμένων) -όπως φρούτα, χόρτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά- και εν γένει η κατανάλωση προϊόντων της Μεσογειακής δίαιτας όπως έχει χαρακτηριστεί η Κρητική δίαιτα προ του 1960, φαίνεται να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα αφού σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο ΚΠΕ

2) παχυσαρκία: φαίνεται να αυξάνει κατά 1,5 φορές το κίνδυνο για ΚΠΕ. Ως πιθανός αιτιολογικός παράγοντας είναι η αντίσταση στην ινσουλίνη που παρατηρείται στους παχύσαρκους. Διατηρείτε, λοιπόν, το σωματικό σας βάρος σε ιδανικά επίπεδα

3) σωματική άσκηση: καθημερινή άσκηση με έντονη δραστηριότητα (τρέξιμο, κολύμπι, ποδήλατο) τουλάχιστον 30 λεπτών της ώρας και περιορισμό της καθιστικής δραστηριότητας φαίνεται να μειώνει στο μισό τον κίνδυνο ανάπτυξης ΚΠΕ

4) κάπνισμα: φαίνεται να αυξάνει κατά 1,6-3,9 φορές τον κίνδυνο ΚΠΕ και 2-3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση πολυπόδων του παχέος εντέρου με δυνητική κακοήθη εξαλλαγή σε ΚΠΕ. Αποφυγή, λοιπόν, του καπνίσματος

5) αλκοόλ: φαίνεται να αυξάνει κατά 1,45 φορές τον κίνδυνο ΚΠΕ με κατανάλωση 45gr αλκοόλ ημερησίως, με πιθανή αιτιολογική δράση τα μειωμένα επίπεδα φυλλικού οξέος λόγω μειωμένης πρόσληψης ή δυσαπορρόφησης. Προτείνεται η λήψη μέχρι 2 μερίδων κρασιού ημερησίως για τις γυναίκες και μέχρι 4 μερίδων κρασιού ημερησίως για τους άνδρες. Η διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών οφείλεται σε βιολογικές διαφορές των δύο φύλων και στην ανεπαρκή παραγωγή του ενζύμου αλκοολική αφυδρογονάση στις γυναίκες υπευθύνου για τον μεταβολισμό του αλκοόλ με αποτέλεσμα την παραγωγή ακεταλδεϋ̈́δης υπεύθυνης για καρκινογένεση διαφόρων καρκίνων του ανθρωπίνου σώματος μεταξύ των οποίων και του καρκίνου του παχέος εντέρου

6) προστατευτικοί παράγοντες: πιθανό προστατευτικό ρόλο στην πρόληψη του ΚΠΕ έχουν το φυλλικό οξύ και κάποιες άλλες βιταμίνες του συμπλέγματος Β, η βιταμίνη C, το ασβέστιο, το μαγνήσιο, το σελήνιο, οι βιταμίνες E & D, προβιοτικοί και πρεβιοτικοί παράγοντες, η ασπιρίνη και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, οι στατίνες (φάρμακα που δίνονται για μείωση των λιπιδίων του αίματος), η ορμονική υποκατάσταση στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες και διάφορες άλλες αντιοξειδωτικές ουσίες (πχ κουρκουμάς κ.ά.)

7) ιατρική επίσκεψη: η ιατρική επίσκεψη στο γαστρεντερολόγο σας θα εξατομικεύσει τα ιατρικά δεδομένα σας και θα σας ενημερώσει έγκυρα για το πώς θα διαχειριστείτε καλύτερα την πρόληψη για τον καρκίνο του παχέος εντέρου διευκρινίζοντας οποιαδήποτε τυχόν απορίας σας.

Πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου: Τι πρέπει να κάνουμε ώστε να επιτύχουμε δευτερογενή πρόληψη για τον καρκίνο του παχέος εντέρου;

Η δευτερογενής πρόληψη στηρίζεται σε ιατρικές πράξεις που εφαρμόζονται στο γενικό πληθυσμό. Η μέχρι σήμερα διαθέσιμες ιατρικές πράξεις είναι:
1) Κολονοσκόπηση: με τα σημερινά Ελληνικά δεδομένα πρόκειται για την καλύτερη ιατρική πράξη στην αναγνώριση πρώιμων βλαβών ΚΠΕ ή πρόδρομων βλαβών (όπως είναι πολύποδες ή δυσπλασία του βλεννογόνου) που προδιαθέτουν σε ανάπτυξη ΚΠΕ. Εφαρμόζεται σε ασυμπτωματικά άτομα ηλικίας άνω των 45-50 ετών (ομάδα γενικού κινδύνου για ΚΠΕ) και επαναλαμβάνεται κάθε 10χρόνια (αν και μερικοί υποστηρίζουν να γίνεται κάθε 5 χρόνια) εφόσον δεν αναγνωριστούν βλάβες στο παχύ έντερο. Στην ομάδα υψηλού κινδύνου για ΚΠΕ εφαρμόζονται ειδικά πρωτόκολλα παρακολούθησης με κολονοσκόπηση ανάλογα με τις υποκείμενες παθήσεις των ασθενών και το ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό τους, πληροφορίες για τις οποίες μπορείτε να ενημερωθείτε από τον γαστρεντερολόγο σας μέσω της ιατρικής επίσκεψης. Ειδικά για την χώρα μας, η κολονοσκόπηση αποτελεί την καλύτερη ιατρική πράξη πρόληψης λόγω:
α) της επάρκειας δεξιοτήτων των μελών (ιατρών) της γαστρεντερολογικής κοινότητας,
β) της βελτίωσης του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού και των ιατρικών τεχνικών διάγνωσης και θεραπείας (λήψεις βιοψιών, διάφορες τεχνικές πολυπεκτομών),
γ) της δυνατότητας επεμβατικών πράξεων (χωρίς να χρειάζεται στις περισσότερες περιπτώσεις χειρουργική αντιμετώπιση),
δ) της δυνατότητας για απολύτως ανώδυνης τέλεσής της αλλά και
ε) του χαμηλού κόστους και της εύκολης πρόσβασης για τη τέλεσή της

2) Ορθοσιγμοειδοσκόπηση: πρόκειται για χαμηλή κολονοσκόπηση δηλαδή για έλεγχο του τελικού 1/4-1/3 του παχέος εντέρου (40-50 εκατοστά) με ευκολότερη προετοιμασία χωρίς όμως να ελέγχεται όλο το παχύ έντερο. Εφαρμόζεται σε κάποιες χώρες του κόσμου σε συνδυασμό με έλεγχο των κοπράνων για παρουσία αίματος και στα πλαίσια ειδικού πρωτοκόλλου παρακολούθησης στηριζόμενο σε ιατρικά δεδομένα μεν αλλά ίσως και σε λόγους υπερπολλαπλάσιου κόστους της κολονοσκόπησης σε σχέση με τη χώρα μας και της διαφορετικής κουλτούρας του πληθυσμού

3) Ανίχνευση αίματος στα κόπρανα: πρόκειται για απλή εξέταση κοπράνων που μπορεί να γίνει και από τον ίδιο τον ασθενή στο σπίτι του. Υπάρχουν δύο μέθοδοι:

α) η FOBT που χρειάζεται ειδική τριήμερος δίαιτα γιατί επηρεάζεται από τις τροφές και κάποια φάρμακα και
β) η FIT η οποία δεν χρειάζεται ειδική δίαιτα και δεν επηρεάζεται από φάρμακα. Η εξέταση αυτή προϋποθέτει τη χρήση της κάθε 1 χρόνο και επίθετικών ευρημάτων θα πρέπει το άτομο να υποβάλλεται σε κολονοσκόπηση ενώ το αρνητικό δεν αποκλείει την ύπαρξη πρόδρομης βλάβης για ΚΠΕ (όπως πολύποδα) ή πρώϊμη ανάπτυξη ΚΠΕ

4) Εικονική κολονοσκόπηση: γίνεται με τεχνική αξονικής ή μαγνητικής τομογραφίας και ανασύνθεση τρισδιάστατων εικόνων μέσω ειδικού λογισμικού μετά από ανάλογη προετοιμασία καθαρισμού του εντέρου όπως στη κολονοσκόπηση. Δεν έχει όμως την δυνατότητα της κολονοσκόπησης για λήψη βιοψιών ή/και αφαίρεσης πολυπόδων, είναι ακριβή εξέταση και με δυσκολία στη πρόσβασή της, επί ευρημάτων δε ο ασθενής θα χρειαστεί να υποβληθεί σε κολονοσκόπηση

5) Κολονοσκόπηση με κάψουλα: εδώ ο ασθενής καταπίνει μία κάψουλα σε μέγεθος μεγάλου χαπιού μέσω της οποίας λαμβάνονται εικόνες του παχέος εντέρου (video-κινηματογράφηση) μετά από ανάλογη προετοιμασία καθαρισμού του εντέρου όπως και στην κολονοσκόπηση. Όμως, αυτή η ιατρική πράξη χρήζει περαιτέρω βελτίωσή της αφού δεν έχει την δυνατότητα της κολονοσκόπησης για λήψη βιοψιών ή/και τέλεση επεμβατικών πράξεων οπότε ο ασθενής με θετικά ευρήματα θα υποβληθεί και σε κολονοσκόπηση, είναι ακριβή και δύσκολη στη πρόσβασή της. Ωστόσο, αποτελεί μία μέθοδο πολλά υποσχόμενη στο μέλλον αποκτώντας ευρύτερη χρήση στη καθημερινή κλινική πρακτική

6) Βαριούχος υποκλυσμός διπλής αντίθεσης: τείνει να αποσυρθεί από την ιατρική κλινική πρακτική, τόσο για τα ψευδώς αρνητικά αποτελέσματά της όσο και για τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα τα οποία θα αναγκάσουν τον ασθενή να υποβληθεί σε κολονοσκόπηση. Γενικά είναι δυσάρεστη εξέταση και απαιτεί προετοιμασία του εντέρου όπως στη κολονοσκόπηση

7) Τεχνικές μοριακής βιολογίας: έχουν αναπτυχθεί διάφορες μέθοδοι εξέτασης κοπράνων για ανίχνευση ουσιών (M2PK) ή παθολογικού DNA (Coloquard) οφειλόμενο σε μεταλλάξεις γονιδίων υπεύθυνων για την ανάπτυξη πρόδρομων μορφών ΚΠΕ (πολύποδες), ή πρώϊμων μορφών ΚΠΕ ή ΚΠΕ. Ακόμα, εξελίξεις στη μοριακή βιολογία δίνουν βάσιμες ελπίδες ότι στο μέλλον θα είναι δυνατή η ανίχνευση παθολογικού DNA και στο αίμα (βιοδείκτες). Οι εξετάσεις αυτές έχουν πολύ καλά αποτελέσματα για την ανίχνευση βλαβών του εντέρου και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την διαλογή του πληθυσμού προκειμένου να υποβληθούν σε κολονοσκόπηση και όχι για την αντικαταστήσουν. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι πρόκειται για ακριβές και δύσκολες στη πρόσβαση εξετάσεις.

Πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου: Συνοψίζοντας…

Σήμερα ο καρκίνος του παχέος εντέρου έχει επαρκή πρόληψη. Αλλαγές στο τρόπο ζωής και στις υγιεινοδιαιτητικές συνήθειες των ανθρώπων καθώς και η κολονοσκόπηση πραγματικά σώζουν ζωές. Η διεθνής και εγχώρια ιατρική κοινότητα αναγνωρίζοντας το μέγεθος του προβλήματος του καρκίνου του παχέος εντέρου και εκμεταλλευόμενη τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα της Ιατρικής και της Μοριακής Βιολογίας συνεχώς βελτιώνει τα μέτρα πρόληψης σε όλα τα επίπεδα. Απαραίτητη θεωρείται η ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα πρόληψης του καρκίνου του παχέος εντέρου υποστηριζόμενη από την γαστρεντερολογική κοινότητα ατομικά ή συλλογικά. Ωστόσο, στη χώρα μας λείπει και χρειάζεται ένα Εθνικό πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου (πρόληψης) του καρκίνου του παχέος εντέρου όπως συμβαίνει σε άλλες αναπτυγμένες (και όχι μόνο) χώρες με σκοπό την αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή του.

Γιάννης Δρίκος, Γαστρεντερολόγος